Eşanlamlı Sözcüklere Değinmeler ve Bercilik

Eşanlamlı Sözcüklere Değinmeler ve Bercilik

Süleyman ÖZEROL

Yetmişli yılların ortalarıydı. Babam Hasan Özerol ile dayım İbrahim Erol ot ve ekin biçimi, harman kaldırma, yaprak kırma gibi köy işlerini genellikle ortaklaşa yaparlardı.
Bir gün köyümüz Ballıkaya’nın en eski bahçelerinin bulunduğu Değirmenönü dediğimiz yerdeki bağ damımızda iş dönüşü yemek yedik. Yemekten sonra dayımın beş oğlundan ikincisi olan Mustafa, “Ben gideceğim” dedi. Dayım, “Nereye?” diye sorunca eve gideceğini belirtti. “Evde ne yapacaksın?” dedi. O da yıkanacağını söyledi. Dayım şunları söyledi.
“Git banyo yap, yarın yıkan, öbür gün yun, daha sonraki gün su dökün, sonra da çim” dedi. Evde var olan kalabalık hep birden gülüştük.
Banyo yapmak, yıkanmak, yunmak, daha sonraki su dökünmek, çimmek; dayım aynı anlamı taşıyan eş anlamlı beş sözcüğü bilinçli olarak artı arda sıralamıştı. Kısacası beşinin de aynı anlamda kullanıldığını biliyordu ve bunu böyle gülmeceli bir biçimde belirtmek istemişti.

1990 yılında Rize'de katıldığım bir hizmet içi eğitim kursunda en yaşlı (64) katılımcı olan Mihriban Hanım, “Mesela, örneğin, farzımahal, diyelim ki sözcüklerini bir cümlede kullanırken bir alışkanlığı sergilemişti. "Mesela örneğin" diye başlarlar ya onun gibi...

Diğer yandan 90'lı yılların sonlarında Malatya'da yayın yapan bir yerel televizyon da kanalında haber sunucusu şöyle demişti.
“Belediye Başkanı Münir Erkal, katıldıkları toplantıya iştirak etti.”
Sunucu, ‘katılmak’ ve ‘iştirak etmek’ eşanlamlı sözcükleri aynı cümlede kullanarak elbette ki bir hata yapmıştı. Çünkü günlük yaşamda kullanım ile haber sunumu çok farklı şeyler…
Günümüzde dilimizde başka dillerden girmiş, bayatlamış, söyleyişi sorun doğuran eşanlamlı sözcüklerden bazılarını birilerinin özellikle ve de yanlış kullandığını görüyoruz.
İstişare: ‘Danışma’ anlamını taşımasına karşın ‘görüşme’ anlamında…
Feraset: ‘anlayış’, ‘seziş’, ‘sezgi’ gibi sözcükler yerine ‘güzellik’, ‘güzel görünme’ anlamında…
Konuyla ilgili pek çok örnek verilebilir. Bunların temeli okuma, yazma ve konuşma alışkanlığına bağlıdır. Okuma alışkanlığı özellikle algılama ve anlamayı geliştirir, sözcük dağarcığını zenginleştirir, dilbilgisi ve yazım kurallarını pekiştirir. Önemlidir ve unutmamak gerekir.

Ankara, 20 Nisan 2024

Berci ne demek, kime deniyor?

Facebook'ta dünya kültürleri ile ilgili bir grupta 1965-1966 yıllarına ait köyümüz Ballıkaya'dan bir fotoğraf paylaştım. Fotoğrafta Alaçayır yaylasında davar sağan köylümüz berciler vardı.

Grup üyelerinden Cihat Avcı, “Berci ne demek, kime denir?” diyerek yorum yazmıştı. Yorumuna açıklayıcı bir yanıt yazdım.
Küçükbaş hayvanların (keçi, koyun) sütünün sağılması için çoban, kuşluk zamanı davarları suladıktan sonra uygun bir yere getirir. Çobanlar davarın sulanmadan sağılmasını uygun bulmazlar. Sulama işine bazen sağıcılar da yardım ederler.
Bu eyleme yani davarı savma eylemine ber, sağım yerine ber yeri, sağım yapanlara, yani süt sağanlara da berci denir.
Bercilik işini daha çok kadınlar yapar. Erkek berci yok denecek kadar azdır.
Arguvan ve Hekimhan yöreleri müzik kültürü ile ilgili çalışmalarımdan dolayı bu yörelerin müzik kültürü ile ilgili kitaplarımızdan hareketle bercilik ile ilgili örnekler vermek istiyorum.
Hüseyin Şahin ile birlikte yayınladığımız Arguvan türküleri kitabımızdan örnekler sunalım.
‘Arguvan Türkülerinde Bağlantılar ve Katmalar’ bölümünden örnekler...

Dıloğ hancığım dıloğ
Dıloğ yolcum diloğ
Dıloğ bercim dıloğ (s. 36)

Yolcum oy oy oy oooy
Bercim oy oy oy oooy (s. 51)

Aman gelin el eyleme
Dağı taşı yol eyleme
Aman gelin yolcu musun
Gelin sen de berci misin (s. 56)

‘Arguvan Türkülerinde Geçen Deyimler, Kalıp Sözler ve Söz Grupları’ bölümünden örnekler.

Mor koyunun bercisi olmak: Mor koyunun bercisiyim
Seçkin bir yerden sevgilisi olmak (s. 262)

Yarın bercisi olmak: Ben o yarın bercisiyim (s. 269)

‘Arguvan Türkülerinde Simgesellik’ bölümünden örnekler

Nergiz (bitki Simgesi): Yaylaların nergisiyim/Ben o yarın bercisiyim (s. 346 iş)

Mor koyun (hayvan): Mor koyunun bercisiyim (338)

Bercim (yar-sevgili): Dilog bercim diloğ (s. 343)

Berci (iş-meslek): Ben o yarın bercisiyim (s. 346)

Renk, Mor koyun: Mor koyunun bercisiyim (s. 351)

Yaylaların nergiziyim
Mor koyunun bericisiyim
Emzirmem Nazlı kuzumu
Ben o yarın bercisiyim (S. 558, TM: 381)

Levent Çoban ile birlikte hazırladığımız Hekimhan Müzik Kültürü kitabında da Güşü’nün Ağıtı'nda berci geçer.

Koyun geldi ber yerine dayandı
Benim anam alkanlara boyandı (s.61)

Ankara, 26 Nisan 2024