Köy Enstitüleri Eğitimci Yetiştiriyordu
İzmir'de yaşayan okul arkadaşım meslektaşım Veli Yılmaz aramıştı. Ben de kendisini aradım. Halk TV'de Görkemli Hatıralar programında köy enstitülerinin işlendiğini söyledi. “Halını hatırını da sorayım dedim” dedi. Bir süre hal hatır ettikten sonra programı izledim.
Halk TV'de Serhan Askerin Görkemli
Hatıralar programı Düziçi Köy Enstitüsünden canlı olarak yayınlandı. Mustafa
Özarslan ve ekibi programın müzik konuğuydu ve arada bir türkülerimizi
seslendirdiler. Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği Başkanı Prof. Dr Kemal
Kocabaş ve bazı konuşmacılar ile köy enstitülüler programda görüşlerini dile
getirdiler.
Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan
itibaren özellikle kırsal alanda yaşayan altın yaşamının iyileştirilmesi
amacını taşıyan çalışmalar yaptı. Eğitim alanında gerçekleştirilen en önemli
çalışma da özellikle ilköğretim öğretmeni yetiştirmek olmuştur. Yüzde sekseni
kırsal alanda yaşayan ülke nüfusunun neredeyse yüzde doksanı okuma yazma
bilmiyordu. Bu açığı kapatmak amacıyla önce eğitmen kursları daha sonra Köy
enstitüleri 17 Nisan 1940 tarihi ve 3803 sayılı yasayla tamamen Türkiye'ye özgü
bir proje olarak açıldı. 28 Aralık 1938 tarihinden itibaren milli eğitim
bakanlığını üstlenen Hasan Ali Yücel projeyi bizzat yürüttü.
Kurulan köy enstitüleri ile ülkenin
ilkokul öğretmeni gereksiniminin karşılanmasının yanında halkın aydınlatılması,
çağdaş ve modern bir yaşama sahip olması amaçlandı. Ülkemizin daha iyi yaşanır
bir duruma getirilmesi çabalarında önemli bir yeri olan köy enstitüleri
demiryollarına yakın yerlerde öğrencilerin geliş gidişlerini kolaylaştırmak ve
elde edilen ürünleri pazara kente ulaştırmada kolaylık sağlamak amacıyla
yapıldı.
Tarıma elverişli alanlar olmasına
özen gösterilerek 15000 dönüm tarla tarıma uygun duruma getirildi
750000 Fidan dikildi. 1200 dönüm bağı oluşturuldu. Okulların binaları öğrenciler tarafından kendi olanakları kullanılarak okul dayanışmaları yapılarak yapıldı. 12 okula santral kurularak elektrik hizmetleri elektrik enerjisi sağlandı. Ve daha çok pek çok çalışma gerçekleştirildi (1940 1946).
Dünyanın bazı ülkeleri köy enstitülerini örnek alarak uygularken ülkemizdeki siyasetçiler cahil siyasete dayalı olarak kapatılmasını sağladı.
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Amerika Birleşik Devletleri dünyanın pek çok ülkesine askeri ve siyasi anlaşmalarla kendisine bağlı kılmayı amaçlayan bir siyaset gütmeye başladı. Top ve tüfek ile savaşın yerini soğuk savaş aldı. Siyasi ve ticari anlaşmalar ile 1946'dan itibaren ülkemizde bu yörüngeye girdi. CHP içinde özellikle çiftçiyi topraklandırma yasasına karşı çıkan milletvekillerinin ayrılarak yer aldığı Demokrat Parti 1946 yılında kuruldu ve 1950 yılında iktidara geldi. 27 Ocak 1954’te çıkarılan yasa ile köy enstitüleri kapatıldı.
Köy enstitülerinin kapatılmasını en
iyi biçimde DP ve AP milletvekilliği yapan Kinyas Kartal açıklar.
“Bu köylerdeki halk bana tapar. Ne işi varsa bana sorar. Evlenecek, boşanacak, askere gidecek, mahkemesi nesi varsa gelir bana danışırdı. Ama Köy Enstitüleri açıldıktan sonra 5 köyüme köy enstitüsü mezunu geldi ve bu köylerden artık kimse bana gelip danışmamaya başladı. Ben düşündüm 200 köyümün hepsine köy enstitüsü mezunu gelirse benim ağalığım ne olur, sıfıra düşer!
Böyleyse
benim harekete geçmem gerekir dedim ve doğudaki
bütün ağalara telefon ettim onları topladım. Bir de batıdan buldum Eskişehir’den Emin Sazak. Sonra Menderes’le pazarlığa gittik (yıl 1950 seçimlerin olacağı zaman), dedik
ki;
“Köy
enstitülerini kapatırsan şu gördüğün doğudaki tüm toprak ağaları ve batıdan
Emin Sazak’ın oyları sana. Kapatmazsan
oy yok” ve Menderes de 1950’de
iktidara gelir gelmez köy enstitülerinin temelini sarsmaya başladı.
Köy enstitüleri, eğitimci yetiştiriyordu. Aradan geçen 81 yıl sonra cahil toplum oluşturma gayretinde olan siyasilerin eğitim konusundaki gerici çabalarına karşın köy enstitüleri, oldukça tartışılan bir konu olarak eğitim tarihimizde önemli yerini koruyacak.
Ad/Bulunduğu İl Kuruluş Tarihi 1946'ya Kadar Çalışan Müdürleri
Akçadağ/Malatya 1940 Şinasi Tamer, Şerif Tekben
Akpınar-Lâdik/ Samsun 1940 Nurettin Biriz, Enver Kartekin
Aksu/Antalya 1940 Talat Ersoy, Halil Öztürk
Arifiye/Sakarya 1940 Süleyman Edip Balkır
Beşikdüzü/Trabzon 1940 Hürrem Arman, Osman Ülküman
Cılavuz/Kars 1940 Halit Ağanoğlu
Çifteler/Eskişehir 1939 Remzi Özyürek, M. Rauf İnan, Osman Ülkümen
Dicle/Diyarbakır 1944 Nazif Evren
Düziçi/Adana 1940 Lütfi Dağlar
Erciş/Van 1948 İbrahim Oymak
Gölköy/Kastamonu 1939 Ali Doğan Toran
Gönen/Isparta 1940 Ömer Uzgil
Hasanoğlan/Ankara 1941 Lütfi Engin, Hürrem Arman, M. Rauf İnan
İvriz/Konya 1941 Recep Gürel, İ. Safa Güner
Kepirtepe/ Kırklareli 1939 Nejat İdil, İhsan Kalabay
Kızılçullu/İzmir 1939 Emin Soysal, Hamdi Akman, Talat Ersoy
Ortaklar/Aydın 1944 Hayri Çakaloz
Pamukpınar/Sivas 1941 Şinasi Tamer, Hüseyin Civanoğlu
Pazarören/Kayseri 1940 Sabri Kolçak, Şevket Gedikoğlu
Pulur/Erzurum 1942 Ahmet Korkut, Aydın Arıkök
Savaştepe/Balıkesir 1940 Sıtkı Akkay
